چکیده
اسیدهیومیک یک ترکیب آلی است که از بقایای گیاهی و حیوانی و سلولهای میکروبی با فرآیندهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی طولانیمدت به دست میآید و همچنین یک ماده طبیعی است که کارایی کودهای شیمیایی را بهبود میبخشد. این مواد درشت مولکولهایی شامل مواد هیومیک (HS) هستند که این مواد آلی در خاک، آب و رسوبات توزیع شده اند. تفاوت HA با سایر فراکسیون های HS (فولویک اسید و هومین ها) در این است که آنها در محیط های قلیایی محلول هستند، تا حدی در آب محلول هستند و در محیط های اسیدی نامحلولند. با توجه به ویژگی آمفیبولی خود، HA ها ساختارهای میسل مانند را در شرایط خنثی تا اسیدی تشکیل می دهند که در کشاورزی مفید هستند. HA ها دارای ترکیبات نامشخصی اند که با توجه به منشاء، فرآیند به دست آوردن و گروه های عاملی موجود در ساختار آنها، مانند کینون ها، فنل ها و اسیدهای کربوکسیلیک متفاوتند. کینون ها مسئول تشکیل گونه های اکسیژن فعال (ROS) در HA هستند که خاصیت قارچ کش/باکتری کشی دارند و فنل ها و اسیدهای کربوکسیلیک مسئول عملکردهای مختلف دیگری مانند خواص آنتی اکسیدانی هستند. این مقاله تغییرات ترکیبی اسیدهیومیک (HA) را با کود شیمیایی و اثرات آن بر خاک و رشد گیاهان بررسی میکند.
مقدمه
در سال های اخیر پیشرفت های زیادی در جهت بهبود کمی و کیفی در کشاورزی حاصل شده است. پیشرفت و توسعه در کشاورزی نه تنها به مکانیزاسیون و بذرهای هیبریدی جدید بستگی دارد، بلکه به بهبود خواص خاک نیز بستگی دارد که به افزایش بهره وری محصول نیز کمک می کند. شرایط نامناسب خاک برای رشد گیاه عموماً از کمبود محتویات آلی در خاک ناشی می شود. برای حل این مشکل مواد هیومیک به خاک داده می شود تا عملکرد محصول بهبود یابد. اثر مواد آلی بر خواص خاک از جمله خواص فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی از دیرباز به خوبی شناخته شده است ]1[. مواد آلی خاک حاوی بقایای گیاهان و جانوران و ترکیبات آلی اولیه و پلیمری بالاست که از تجزیه آنها تشکیل می شود. این مواد به دلیل ساختار دینامیکی آن فرمول شیمیایی مشخصی ندارد و عمدتاً از اسیدهای هیومیک و فولویک تشکیل شده اند که به آنها مواد هومین می گویند ]2،3[. همچنین این کمپلکسهای آلی به دلیل گروههای کربوکسیل (COOH–) و فنولیک (OH–) بر خواص خاک و خواص فیزیولوژیکی گیاهان تأثیر میگذارند ]4[.
در بسیاری از مطالعات، تاثیر اسیدهای هیومیک و فولویک در افزایش جذب عناصر معدنی ]5،6،7[، و افزایش وزن تر و خشک گیاهان زراعی ]8،9،10[گزارش شده است. با توجه به تأثیر مثبت مواد هیومیک بر رشد قابل مشاهده گیاهان، بهجای استفاده از سایر مواد مانند آفتکشها و غیره بهطور گسترده توسط تولیدکنندگان مورد استفاده قرار گرفتهاند و این امر باعث شده است که تولیدکنندگان از مقادیر بیشتری از این مواد استفاده کنند.
استفاده از کودهای آلی و معدنی توسط کشاورزان برای افزایش عملکرد، حفظ بهره وری و بهبود خواص شیمیایی خاک گزارش شده است ]11[. استفاده از کود معدنی در ترکیب با کود آلی برای حفظ حاصلخیزی خاک که تامین مواد مغذی متعادل را به منظور افزایش عملکرد محصول به دست میآورد، مهم است. این یکی از بهترین شیوه ها برای مدیریت مواد مغذی گیاه برای بهینه سازی مزایای اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی تولید محصول است. مدیریت یکپارچه حاصلخیزی خاک شامل استفاده عاقلانه از ترکیبی از منابع آلی و معدنی یک رویکرد علمی برای غلبه بر محدودیتهای حاصلخیزی خاک است. کوددهی ترکیبی آلی / معدنی هم ذخیره کربن را در خاک افزایش می دهد و هم انتشارات ناشی از استفاده از کود نیتروژن را کاهش می دهد و در عین حال به بهره وری بالای محصول در کشاورزی کمک می کند ]12[. استفاده از کودهای معدنی به تنهایی در کشاورزی فشرده مفید نبوده است زیرا تخریب خاک را تشدید می کند. برای حفظ بهره وری کشاورزی و کیفیت محیط زیست برای نسل های آینده، حفظ و بهبود کیفیت خاک بسیار مهم است. کشاورزی فشرده در دهه های گذشته اثرات منفی بر محیط زیست خاک داشته است (به عنوان مثال از بین رفتن مواد آلی خاک، فرسایش خاک و آلودگی آب). روش های مدیریتی که نیاز به مواد شیمیایی کشاورزی را کاهش می دهد به منظور جلوگیری از اثرات نامطلوب محیطی مورد نیاز است ]13[. علاوه بر این کاهش pH خاک، که منجر به افزایش حلالیت عناصر غذایی و در دسترس بودن مواد مغذی برای گیاهان می شود، رشد و نمو گیاه را افزایش می دهد و همچنین عملکرد گیاه را به تدریج افزایش می دهد ]14[.
متدولوژی
برای جمع آوری اطلاعاتی کاربردی از مقالات در ابتدا از موتورهای جستجوی وب، مانند Google Scholar استفاده شد و پس از یافتن مقالات معتبر داخلی و خارجی با مطالعاتی که از طریق پایگاههای اطلاعاتی مانند Science Hub صورت گرفت مطالبی مرتبط و مفید گردآوری شد.
بررسی منابع
رشد گیاه و تولید محصول تحت تأثیر اعمال کشاورزی و پارامترهای مختلف خاک از جمله خواص فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی قرار می گیرد. از جمله روش های مختلف برای افزایش کمیت و در دسترس بودن عناصر غذایی برای گیاه، استفاده از کود شیمیایی است که راهی سریع برای تامین عناصر غذایی ضروری گیاه است. مطالعات متعدد اثرات منفی کودهای شیمیایی را بر محیط زیست در نتیجه شستشوی و رواناب مواد مغذی نشان داده است که منجر به تخریب محیط زیست می شود. دلایل مهم این مشکلات راندمان مصرف کم کودها و استفاده مداوم طولانی مدت از آنها است ]15[. مواد هیومیک نه تنها تأثیر مثبتی بر حاصلخیزی خاک دارند و در نتیجه در دسترس بودن مواد مغذی بالاتری برای رشد گیاه ایجاد میکنند، بلکه به نظر میرسد بر مسیرهای متابولیک و سیگنال دهی درگیر در جذب مواد مغذی گیاه تأثیر مثبتی دارند ]16[. اسیدهای هیومیک به ویژه در آزادسازی مواد مغذی در خاک مفید هستند تا در صورت نیاز در دسترس گیاه قرار گیرند. به عنوان مثال، اگر یک مولکول آلومینیوم به یک فسفر متصل شود، اسیدهیومیک آنها را جدا می کند و فسفر را برای گیاه در دسترس قرار می دهد. از طرفی اسیدهای هیومیک به دلیل توانایی آنها در کلات کردن ریزمغذی ها اهمیت ویژه ای دارند، بنابراین دسترسی زیستی آنها را افزایش می دهند.
از نظر مدیریت سیستم کشت، مطالعات مربوط به کاربرد HS با کودهای معدنی مرتبط می باشد، زیرا HS ممکن است بازیابی مواد مغذی توسط گیاهان را بهبود بخشد، که منجر به کاهش هزینه های ورودی کود و همچنین کاهش تلفات مواد مغذی و به حداقل رساندن اثرات زیست محیطی شود ]17[. کودهای مبتنی بر هیومیک و محتویات معدنی ترکیباتی عالی هستند که شرایط محیطی ایده آل را برای رشد و نمو گیاه فراهم می کنند ]18[. اسیدهیومیک یک عامل موثر برای استفاده به عنوان مکمل کود است که بیشتر برای احیای خاک استفاده می شود که اثرات مضر کودهای مصنوعی و برخی مواد شیمیایی دیگر را از خاک کاهش می دهد. همچنین پتانسیل صرفه جویی در مصرف آب و کود را دارد. تقریباً 70-65 درصد مواد آلی خاک عمدتاً از مواد هیومیک و اسید فولویک به دست میآید ]19[.
پاسخ رشد رویشی:
Seadh و همکاران، 2012، با توجه به اثر سریع اسیدهیومیک و NPK بر رشد رویشی، به این نتیجه رسیدند که عملکرد پارامترهای رشد گیاه با توجه به اسیدهیومیک و میزان کاربرد NPK تغییر کرده و گیاهان تحت حداکثر غلظت رشد بهتری داشتند. میروسلاوا (1962) نیز دریافت که هیومات سدیم با غلظت 100 میلی گرم در لیتر جذب آب توسط دانه متورم شده را در مرحله اولیه جذب تسریع می کند. این واقعیت که بذر مقدار کافی آب را زودتر می گیرد، امکان فعال شدن سیستم های آنزیمی را فراهم می کند که جوانه زنی طبیعی را تضمین می کند. بنابراین، ممکن است دلیل افزایش درصد جوانه زدن باشد.
بهبود جذب مواد مغذی به ویژه نیتروژن، فسفر و گوگرد و هورمون با فعالیت HA وجود دارد. این نتایج ممکن است به دلیل کاربرد ترکیبی HA و ماکرو مغذی باشد که به انتقال قندهای حیاتی از طریق غشاهای گیاهی کمک می کند و تقسیم سلولی مناسب، تشکیل دیواره سلولی را تقویت می کند و همچنین به عنوان یک فعال کننده آنزیم در پروتئین و هورمون ها عمل می کند ]21[. پادم و آلن (1995) مشاهده کردند که کاربردهای ترکیبی NPK ممکن است محتوای نیتروژن، پتاسیم و فسفر را افزایش دهد. افزایش طول ساقه ممکن است به دلیل سطوح بالای درشت مغذی ها و اسیدهیومیک باشد که تأثیر مثبتی بر ویژگی های گل دارد.
زغلول و همکاران (2009) اثر هیومات پتاسیم را بر رشد رویشی و برخی ترکیبات شیمیایی بر روی نهال های گیاه زینتی محبوب Thuja orientalis L مورد بررسی قرار داد. پارامترهای رشد مانند ارتفاع بوته، قطر ساقه، طول ریشه، وزن تر و خشک اندام هوایی و ریشه و محتوای NPK به طور قابل توجهی تحت تأثیر کاربرد هیومات پتاسیم قرار گرفت.
پاسخ محتویات کلروفیل برگ (SPAD):
افزایش محتوای کلروفیل ممکن است به دلیل بهبود جذب نیتروژن از NPK باشد ]24[. با توجه به اثر مفید HA بر رنگدانه های فتوسنتزی، ممکن است به دلیل نقش آن در افزایش میزان کاهش فتوشیمیایی باشد ]25[. این نتایج با آزمایشات ویسر (1986) مطابقت دارد که گزارش داد راندمان فتوسنتز و محتوای کلروفیل به طور قابل توجهی در گیاهان تیمار شده با هوموس افزایش یافته است. این مواد هیومیکی قادر به پشتیبانی از انتقال الکترون و افزایش کارایی فتوسنتز بودند.
پاسخ رشد تولیدمثلی:
تغذیه متعادل یکی از بهترین شیوه ها برای شروع گلدهی زودرس در گیاهان است. علاوه بر این، ریکاردو و همکاران در سال 1993 مشاهده کردند که استفاده از HA ممکن است منجر به بهبود تولید گیاهان بستر گل همیشه بهار و گلدهی زودتر شود. استفاده از HA و مواد مغذی باعث افزایش قسمت ریشه گیاهان می شود که عملکرد ریشه زایی و رشد گیاهان بستر را افزایش می دهد. نتایج مشابهی توسط کولیکووا و همکاران (2005) ارائه شد که گزارش کردند HA ها دارای فعالیت اکسین مانند هستند که جذب مواد مغذی را افزایش می دهد که ممکن است مسئول رشد خوب گل باشد. خنیزی و همکاران (2013) همچنین گزارش داد که HA نقش حیاتی برای حداکثر جذب آب و سپس افزایش عمر گلدان در گلهای شاخه بریده ژربرا ایفا می کند. اثر ترکیبی مواد هیومیک به همراه مواد مغذی کلان نقش حیاتی در رشد و نمو یک گیاه توت فرنگی دارند، نتایج مشابه توسط پیلانالی و همکاران، 2003 گزارش شده است.
پاسخ به وزن تازه و خشک:
افزایش وزن تر گل به عنوان یک پارامتر مهم با مرجع رشد اندازه گیری می شود. استفاده از محتویات HA و NPK رشد رویشی را افزایش می دهد که به نوبه خود منجر به تولید جذب بالاتر (کربوهیدرات ها و پروتئین ها) می شود که ممکن است برای توسعه بهتر مورد استفاده قرار گیرد ]31[. کاوزر و همکاران (1985) گزارش دادند که در گیاهان تیمار شده با HA و NPK وزن تر محصولات مختلف و کربوهیدرات کل افزایش یافت. این نتایج مشابه یافته های تحقیقاتی لی و بارتلت (1976) و آلبوزیو و همکاران (1994) است، آنها افزایش وزن خشک اندام هوایی محصولات مختلف را با استفاده از مواد هیومیک گزارش کردند. آرناکون و همکاران (2003) نیز گزارش کردند که افزایش تولید ماده خشک ممکن است به کاربرد ترکیبی HA و ریز مغذی های معدنی نسبت داده شود. نیتروژن تأثیر بیشتری بر میزان فتوسنتز برگ دارد که مستقیماً با تولید ماده خشک گیاهی مرتبط است. فسفر در سنتز پروتئین بالاتر شرکت کرده و ممکن است رشد رویشی و تجمع ماده خشک را بهبود بخشد ]36[.
واکنش جذب مواد مغذی:
اسیدهیومیک تبدیل مواد مغذی معدنی را به اشکال در دسترس برای گیاهان کمک می کند. نیتروژن در درجه اول مسئول رشد رویشی است. نیتروژن سازنده پروتئین و جزء کلروفیل است و برای چندین واکنش آنزیمی مورد نیاز است. نتایجی توسط مگدا (2003) گزارش شده است که توضیح داد که محتوای نیتروژن با افزایش کاربرد HA و NPK در گیاه کدو افزایش می یابد. این نتایج همچنین مطابق با یافته های چن و اویاد (1990) است که تفاوت های قابل توجهی در جذب نیتروژن توسط برگ ها گزارش کردند. فسفر جزء اصلی در DNA و RNA گیاه است و در رشد ریشه، بلوغ محصول و تولید بذر حیاتی است. روند مشابهی نیز توسط Shehata و همکاران (2011) گزارش شده است. آنها مشاهده کردند که HA نقش حیاتی در تجمع مواد مغذی در ریشه دارد و از این رو نرخ جذب فسفر ممکن است با کاربرد HA در مراحل بحرانی رشد افزایش یابد. پتاسیم کارایی مصرف آب را افزایش می دهد و قندها را در فرآیند پر کردن دانه به نشاسته تبدیل می کند. این برای توانایی گیاه برای مقاومت در برابر سرما و گرمای شدید، خشکی و آفات مهم است. افزایش “K” در برگ گیاه با افزایش کاربرد HA و NPK بیشتر می شود. نتایج همگن نشان دهنده همبستگی مثبت بین دوزهای HA و محتوای پتاسیم برگ توسط نیکبخت و همکاران (2008) و چن و همکاران (2004) مشاهده شد.
نتیجه گیری
از این تحقیق می توان نتیجه گرفت که افزودن اسیدهیومیک به همراه مخلوط درشت مغذی (NPK) تأثیر مثبتی بر رشد گیاه داشته است. رشد گیاه با افزایش غلظت HA به تدریج افزایش می یابد و تمام رشد رویشی و زایشی گیاه به شدت بدون تخریب خاک و محیط صورت می گیرد. بطورکلی با استفاده از مواد آلی در مقدار کافی، عملکرد بالاتری به دست می آید. در نهایت می توان گفت که مصرف کود آلی نه تنها باعث افزایش عملکرد گیاه می شود، بلکه می تواند نقش بسزایی در دستیابی به اهداف کشاورزی پایدار داشته باشد.
معرفی محصول
استفاده از مواد آلی در مقدار کافی، عملکرد بالاتری را به دست آورد. همچنین استفاده ترکیبی از کودهای آلی و معدنی باعث کاهش هزینه کود شیمیایی و همچنین کاهش اثرات مخاطره آمیز زیست محیطی می شود. بدین منظور کود پوش صحرا با بهره گیری از دانش روز دنیا و همکاری با متخصصین مجرب قادر به تولید انواع کودهای شیمیایی و آلی است که میتواند بخشی از نیازهای جامعه کشاورزی را برآورده کند.
لیست بخشی از محصولات کودپوش صحرا:
پلت مرغی
گرانول
پودری
مایع
منابع
1. Eyupoglu F. (1998): Turkey’s land verimculite. Soil-Fertilizer Research Institute, Enst Yay Genel Yayin 220, Ankara.
2. Andriesse J.P. (1988): Nature and management of tropical peat soils. FAO Soils Bulletin No. 59, United Nations, Rome, 165.
3. Schnitzer M. (1982): Organic matter characterization. In: Page A.L., Miller R.H., Keeney D.R. (eds): Methods of Soil Analysis. Part 2. Chemical and Microbiological Properties. 2nd Ed. Soil Science Society of America, Madison, 581–594.
4. Lee Y.S., Bartlett R.J. (1976): Stimulation of plant growth by humic substances. Soil Science of America Journal, 40: 876–879.
5. De Kreij C., Basar H. (1995): Effect of humic substances in nutrient film technique on nutrient uptake. Journal of Plant Nutrition, 18: 793–802.
6. Maggioni A., Varanini Z., Nardi S., Pinton R. (1987): Action of soil humic matter on plant roots: Stimulation of ion uptake and effects on (Mg2+, K+) ATPase activity. Science of the Total Environment, 62: 355–363.
7. Mackowiak C.L., Grossl P.R., Bugbee B.G. (2001): Beneficial effects of humic acid on micronutrient availability to wheat. Soil Science Society of America Journal, 56: 1744–1750.
8. Chen Y., Clapp C.E., Magen H. (2004a): Mechanisms of plant growth stimulation by humic substances: The role of organic-iron complexes. Soil Science and Plant Nutrition, 50: 1089–1095.
9. Chen Y., Nobili M., Aviad T. (2004b): Stimulatory effect of humic substances on plant growth. In: Magdoft F., Ray R. (eds): Soil Organic Matter in Sustainable Agriculture. CRC Press, Washington.
10. Kauser A. Malik, Azam F. (1985): Effect of humic acid on corn seedling growth. Environmental and Experimental Botany, 25: 245–252.
11. Oyedeji, F.N. (2016). Analysis of the effect of organic and inorganic fertilizer on growth performance and yield of maize. Stem Cell 7(1):4-9.
12. Abbasi, M.K. and Yousra,M. (2012). Synergestic effects of biofertilizer with organic and chemical N sources in improving soil nutrient status and increasing growth and yield of wheat grown under greenhouse conditions. Plant biosystems, 146:181-189.
13. Zhao, Y., Wang P.; Li J.; Chen Y.; Ying X., and Liu S. (2009). The effects of two organic manures on soil properties and crop yields on a temperate calcareous soil under a wheat-maize cropping system. Eur. J. Agron., 31:36-42.
14. Ali, K.M.L.; Wafaa, T. El-Etr and El-Khatib-Elham, I. (2003). Evaluation of application of bacterial inoculation for rice straw during compost process under aerobic condition. J. Agric. Sci. Mansoura Univ., 28:5787-5801.
15. Adesemoye, A.O., Torbert, H.A., Kloepper, J.W. 2009. Plant growth-promoting rhizobacteria allow reduced application rates of chemical fertilizers. Microb. Ecol. 58, 921-929.
16. Kolodzieg, B., Sugier, D., Bielinska, E. 2013. The effect of leonardite application and various plantation modalities on yielding and quality of roseroot (Rhodiolarosea L.) and soil enzymatic activity. J. Geochem. Explor. 129, 64-69.
17. Rose, M. T., A. F. Patti, K. R. Little, A. L. Brown, W. R. Jackson, and T. R. Cavagnaro. 2014. A meta-analysis and review of plant-growth responses to humic substances: Practical implications for agriculture. Advances in Agronomy 124:37–89.
18. Mawgoud, A.M.R., Greadly, N.H.M., Helmy, Y.I. and Singer, S. M. 2007. Responses of tomato plants to different rates of humic based fertilizers and NPK fertilization. Journal Applied Science Reserch, 3:169-174.
19. Khristeva, L. A. 1953. The participation of humic acids and other organic substances in nutrition of higher plants. Pochvovedenie. 10: 46-59.
20. Seadh, S.E., El-Hendi, M. H., Abd El-Aal, H. A. and El-Sayed, S. O. 2012. Effect of NPK rates and humic acid applications on growth of Egyptian cotton. Journal of Plant Production. 3: 2287-2299.
21. Mahgoub, M.H., Quesni, E. l., Fatima, E.M. and Kandil, M. M. 2010. Response of vegetative
growth and chemical constituents of Schefflera arboricola L. plant to foliar application of
inorganic fertilizer (grow-more) and ammonium nitrate at Nubaria. Ozean Journal of Applied
Science, 3: 177-184.
22. Padem, H. and Alan, R. 1995. The effect of foliar fertilizers on yield, chlorophyll and chemical content of lettuce (Lactuca sativa L.). Ataturk University Journal Agriculture Faculty, 26: 21–34.
23. Zaghloul, S.M., Fatima, E.M. and Mazhar, A.M. 2009. Influence of potassium humate on growth and chemical constituents of Thuja orientalis L. seedlings. Ozean Journal of Applied Sciences, 2: 1-9.
24. Minotti, P. L., Halseth, D. E. and Sieczka, J. B. 1994. Field chlorophyll measurement to assess the nitrogen status of potato varieties. Hort Science. 29:1497-1500.
25. Coco, G. and Agnella, G.D. 1988. Plant growth regulator activity of soluble humic complexes. Canadian Journal of Soil Science, 64: 225-228.
26. Visser, S. A. 1986. Effect of humic substances on plant growth, in humic substances effect on soil and plants, Italy, Reda. 4: 89-135.
27. Ricardo, R., Raymond, P. and Graeme, P. B. 1993.The use of a commercial organic biostimulant for improved production of marigold cultivars. Journal of Home & Consumer Horticulture.1: 83-93.
28. Kulikova, N. A., Stapanoava, E.V. and Koroleva, O.V. 2005. Mitigating activity of humic substances: Direct influence on Biota. In: Use of humic substances to remediate polluted environment: from theory to practices: Earth and environmental series, Permenova, IV. (eds). Kluwer Acedemic Publisher, USA : 285-309.
29. Khenizy, S. A., Amal, M. A. and Yasser, M. E. 2013. Effect of humic acid on vase life of gerbera flowers after cutting. Journal of Horticultural Science and Ornamental Plants, 5: 127-136.
30. Pilanali, N. and Kaplan, M. 2003. Investigation of effects on nutrient uptake of humic acid application of different forms to strawberry plant. Journal of Plant Nutrition, 26: 835–843.
31. Shanmugam, P. M. and Veeraputhran, R. 2001. Effect of organic and inorganic nitrogen and zinc application on soil fertility and nutrient uptake of rabi rice (Oryza sativa). Madras Agricultural Journal, 88(7-9): 514-517.
32. Kauser, S., Mali, A. and Azam, F. 1985. Effect of humic acid on corn seedling growth. Environmental and Experimental Botany, 25: 245-252.
33. Lee, Y. S. and Bartlette, R. J. 1976. Stimulation of plant growth by humic substances as a substitute of fertilizers. Soil Science Socity of America Journal, 40: 876-879.
34. Albuzio, A.G., Concheri, S., Nardi, G. and Agnola, D. 1994. Effect of humic fraction of on the development of oat seedlings grown in varied nutritional condition. In: Senesi, N. & Mianom, T. M (eds), Humic substances in the global environment and implications on human health. Elsevier Science, Amsterdam. 7: 199-204.
35. Arancon, N.Q., Lee, S.C., Edwards, A. and Atiyeh, R. 2003. Effect of humic acids derived from cattle, food and paper-waste vermicompost on growth of green house plants. Pedobiologia.
47: 741-744.
36. Kumar, J., Amin, M. and Singh, P.V. 2003. Effect of humic acid and NPK sprays on Apricot. Journal of Plant Nutrition. 21: 63: 73.
37. Magda, H.M. 2003. Effect of some sources of nitrogen fertilizer and concentration of humic acid on the productivity of squash plant. Egyptian Journal of Applied Science, 19: 293-309.
38. Chen, Y. and Aviad, T. 1990. Effects of humic substances on plant growth. In: humic substances in soils and crop science (Ed. P.R. Malcom and P.R. Bloom), Sci. Soc. of Amer. Madison. p. 161-186.
39. Shehata, S.A., Gharib, A. A., El-Mogy, M., Gawad, M. A. and Shalaby, E. A. 2011. Influence of compost, amino and humic acids on the growth, and yield and chemical parameters of strawberries. Journal of Medicinal Plants Research, 5: 2304-2308.
40. Nikbakht, A., Mohsen, K., Mesbah, B., Ping, X.Y., Ancheng, L. and Nemat-Allah, E. 2008. Effect of humic acid on plant growth, nutrient uptake and postharvest life of gerbera. Journal of
Plant Nutrition. 31: 2155-2167.
41. Chen, Y., Clapp, C. E. and Magen, H. 2004. Mechanisms of plant growth stimulation by humic substances: The role of organo-iron complexes. Soil Science and Plant Nutrition, 50: 1089–1095.