خلاصه
روند رو به رشد جمعیت در سراسر جهان، کاهش عملکرد مزارع کشاورزی و کیفیت محصولات زراعی به علت کشت های پی در پی موجب کمبود محصولات زراعی و به دنبال آن مواد غذایی گردیده است ]1[. بر این اساس، باید توجه بیشتری به افزایش تولید در واحد سطح زمین های زیر کشت با به کارگیری روش های مصرف جامع و بهینه نهاده های کشاورزی]2[ با رعایت جنبه های زیست محیطی ]3[ معطوف شود. یکی از مؤلفه های کلیدی که بر بهره وری خاک، رشد گیاه و کیفیت محصول تأثیر می گذارد، کوددهی است و استفاده از میزان کود کافی باعث افزایش خواص فیزیکی و شیمیایی خاک، به حداقل رساندن عدم تعادل مواد مغذی خاک و رشد و توسعه بهتر محصول می شود. ازطرفی افزایش مصرف بی رویه کودهای شیمیایی علاوه بر اثر منفی بر محیط زیست و سلامت بشر، با کاهش بازده زمینهای کشاورزی و کیفیت محصولات زراعی همراه بوده است. بنابراین، استفاده ترکیبی از کودهای آلی همراه با کودهای شیمیایی به طور گسترده ای به عنوان روش مدیریت تلفیقی تغذیه گیاهان مورد توجه قرار گرفته است.
مقدمه
تشدید تولید محصولات زراعی طی 50 سال گذشته به عنوان “انقلاب سبز” شناخته شده و بسیار موفق بوده است. این امر، همراه با افزایش بهره وری خاک، به چین اجازه داده است تا 22 درصد از جمعیت جهان را با استفاده از تنها 7 درصد از سطح زمین قابل کشت جهانی تغذیه کند ]5،4[. با این حال، تخریب محیطی ناشی از کاربرد بیش از حد کودها منجر به توسعه رویکرد یکپارچه تر برای کشاورزی و مدیریت مواد مغذی گیاه شده است ]8،7،6[. بازیافت مواد آلی کشاورزی یک فناوری قدیمی اما مرتبط و به طور فزاینده ای محبوب برای حفظ بهره وری خاک و صرفه جویی در کودها در پاسخ به جستجوی مدیریت مقرون به صرفه مواد مغذی است ]11،10،9،7[. با این حال، استفاده از مواد آلی به تنهایی معمولاً منجر به سطوح پایینتر بهرهوری محصول نسبت به کاربرد کود میشود ]13،12[. کاربرد ترکیبی مواد آلی و کودهای شیمیایی [آلی + کودها] به عنوان یک رویکرد علمی و عملی در افزایش عملکرد محصول در کوتاه مدت و افزایش ماده آلی خاک (SOM) در بلندمدت به رسمیت شناخته شده است ]21،20،19،18،17،16،15،14[.
استفاده از کودهای شیمیایی و کودهای آلی اثرات مثبت و منفی بر رشد گیاه و خاک دارد. کودهای شیمیایی دارای مواد مغذی بالایی هستند و به سرعت توسط گیاهان جذب می شوند. با این حال، استفاده از کود اضافی می تواند منجر به تعدادی از مشکلات، مانند از دست دادن مواد مغذی، آلودگی آب های سطحی و زیرزمینی، اسیدی شدن یا قلیایی شدن خاک، کاهش جوامع میکروبی مفید و افزایش حساسیت به حشرات مضر شود [22]. کود آلی در مقایسه با کودهای شیمیایی دارای تعدادی کاستی است، از جمله محتوای کم مواد مغذی، تجزیه آهسته و ترکیبات غذایی متفاوت بسته به مواد آلی آن. با این حال، کود آلی به دلیل تامین متعادل عناصر غذایی از جمله ریزمغذیها، افزایش در دسترس بودن مواد مغذی خاک به دلیل افزایش فعالیت میکروبی خاک، تجزیه عناصر مضر، بهبود ساختار خاک و توسعه ریشه و افزایش دسترسی به آب در خاک، فواید متعددی دارد. با وجود مطالعات درباره مواد آلی و نقش آن در باروری خاک و کشاورزی پایدار، امروزه مناطق خشک و نیمه خشک جهان با مشکل کمبود مواد آلی مواجه هستند. آنچه ضروری به نظر میرسد، ارائه روش های کاربردی برای افزایش عملکرد مزارع است که یکی از ضروریات آن افزایش مواد آلی خاک میباشد [25،24،23]. گرچه عناصر غذایی تامین شده توسط کودهای شیمیایی برای تولید محصول ضروری است، اما ریزجانداران مفید نیز به طور مستقیم [تثبیت زیستی نیتروژن، حلالیت فسفر، تولید هورمونهای گیاهی و…] یا غیرمستقیم [تولید زیستی ترکیبات ضدپاتوژنی، القاء مقاومت سیستماتیک و …] در بهبود تولید و کارآیی کودها نقش دارند [26] .
در مزارع کشاورزی، کود آلی که از محصولات جانبی حیوانی تولید میشود، برای غلبه بر آلودگی محیطی و کاهش بهرهوری گیاه که ناشی از استفاده مداوم از کودهای شیمیایی است، استفاده میشود. بازیافت زباله های صنعت دام از آلودگی محیط زیست جلوگیری می کند و هزینه های تصفیه را کاهش می دهد. در عین حال، بهبود خاک و بهره وری کشاورزی را ارتقا می دهد. با این حال، استفاده همزمان از کود شیمیایی و کود آلی نتایج متفاوتی را نسبت به نوع گیاه و ویژگیهای خاک نشان داده است. مطالعات اخیر نشان داده است که ادغام کود معدنی با کود آلی مفیدتر از استفاده از کود معدنی یا کود آلی به تنهایی، به ویژه در تولیدات کشاورزی فشرده بوده است. بنابراین، استفاده تلفیقی از کودهای آلی و کودهای شیمیایی می تواند بهترین رویکرد را در ایجاد ثبات بیشتر در تولید و بهبود وضعیت حاصلخیزی خاک ارائه دهد [27]. ﻫﺪف از اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ، ﺑﺮرﺳﻲ اﺛﺮ مصرف تلفیقی ﻛﻮد ﻣﺮغی و کودهای شیمیایی ﺑﺮ خصوصیات خاک و ﻋﻤﻠﻜﺮد گیاه میباشد.
متدولوژی
چند روش برای گردآوری اطلاعاتی مختصر و مفید از مقالات دنبال شد. برای پیدا کردن مقالات معتبر و مرتبط از موتورهای جستجوی وب، مانند Google Scholar استفاده شد و این جستجوها با مطالعاتی که از طریق پایگاههای اطلاعاتی مانند Science Hub و Web of Science به آنها دست یافتیم تکمیل شد.
بررسی منابع
بزرگترین چالش پیش روی دولتها، صنایع و سازمانهای مرتبط با کشاورزی در دهه های آینده، تامین تقاضای روزافزون جهان برای غذا به روش پایدار خواهد بود. توسعه پایدار در بخش کشاورزی یکی از مهمترین جوانب توسعه ملی هر کشور است[28،29]. برای دستیابی به این امر، دو گزینه پیش رو، کشت بیشتر زمینهای کشاورزی و افزایش تولید در واحد سطح با اتخاذ روش کشت فشرده است. از سوی دیگر، به دلیل افزایش پیوسته تقاضا برای زمین درسایر کاربریها مانند احداث سازه های تجاری و مسکونی، دامنه افزایش سطح زیر کشت محدود شده است [31]. بنابراین روند رو به رشد جمعیت در سراسر جهان، کاهش عملکرد مزارع کشاورزی و کیفیت محصولات زراعی به علت کشتهای پی درپی موجب کمبود محصولات زراعی و به دنبال آن مواد غذایی گردیده است. بر این اساس، باید توجه بیشتری به افزایش تولید در واحد سطح زمینهای زیر کشت با به کارگیری روشهای مصرف جامع و بهینه نهادههای کشاورزی[32] با رعایت جنبههای زیستمحیطی [33] معطوف شود.
استفاده مداوم از کودهای مصنوعی ممکن است منجر به اسیدیته خاک، مشکلات سلامتی انسان و تخریب خاک شود زیرا آنها مواد مغذی را با سرعت بیشتری آزاد می کنند. هزینه های فزاینده کودهای مصنوعی باعث شده است که این کودها به طور کلی برای اکثر تولیدکنندگان فقیر و در مقیاس کوچک غیرقابل تحمل باشد. استفاده از کود آلی مواد مغذی مورد نیاز را تامین می کند، ساختار خاک، ظرفیت نگهداری آب، تخلخل، چگالی ظاهری، حفظ رطوبت و جمعیت میکروبی خاک را بهبود می بخشد و کیفیت محصول را حفظ می کند. علیرغم مقادیر زیاد مواد مغذی گیاهی موجود در کودهای مصنوعی، در مقایسه با مواد مغذی آلی، وجود عوامل محرک رشد در کودهای آلی آنها را در افزایش حاصلخیزی و بهره وری خاک مهم می کند [34]. از طرفی کودهای گاوی و مرغی دو کود آلی مناسب هستند، اما تامین نیازهای غذایی فقط از منابع ارگانیک ممکن نیست. پتانسیل منابع آلی برای تولید محصولات بیشتر به دلیل آزادسازی آهسته مواد مغذی گیاه از مواد آلی بسیار محدود است [35]. این ممکن است نگرانی برای حفظ باروری باشد، اما آشکارا مانعی برای جذب بیشتر تغذیه گیاه است. برای غلبه بر این مشکل استفاده از کودهای آلی در ترکیب با کودهای معدنی که مدیریت تلفیقی مواد مغذی نامیده می شود، می تواند نقش مهمی در کشت محصولات زراعی و باغی داشته باشد. این عمل بهره وری خاک را تحت سیستم های کشت بسیار فشرده حفظ می کند [36]. علاوه بر این، استفاده از مواد آلی به عنوان منبع بخشی از عناصر غذایی مورد نیاز، تأثیر مثبتی بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک خواهد داشت که در نهایت باعث افزایش بهره وری خواهد شد. ادگبیدی و همکاران (2003) گزارش کردند که هزینه های کوددهی 20٪ 30٪ از کل هزینه های تولید زیست توده را تشکیل میدهد. با این حال، اثرات استفاده ترکیبی از کود شیمیایی و آلی بر رشد درختان و حاصلخیزی خاک به طور قابل توجهی با توجه به مقدار کود و ویژگیهای کود آلی متفاوت است. مقدار کود آلی مورد نیاز عمدتاً با محتوای نیتروژن تعیین می شود. با این حال، باید توجه ویژه ای شود زیرا نسبت عناصر غذایی به غیر از نیتروژن می تواند با نیاز درختان متفاوت باشد. امروزه استفاده از کود مرغی به عنوان یک کود آلی به ویژه در بهبود بهرهوری خاک و تولید محصول به طور چشمگیری افزایش یافته است.
کشاورزان امروزی در حال حرکت برای افزودن کودهای طبیعی به خاک برای عملکرد پایدار هستند [38]. استفاده ترکیبی از ضایعات طبیعی (کودهای دامی) و کودهای مصنوعی می تواند راه بهتری برای حفظ وضعیت مواد مغذی خاک و ارتقای پایداری در تولید محصول باشد [39]. ادغام کودهای آلی با کودهای مصنوعی خواص فیزیکی خاک (دانسیته ظاهری، تخلخل، تراکم)، خواص شیمیایی (PH خاک، ترسیب کربن، N و P آلی) و در نهایت عملکرد محصول را بهبود می بخشد. یک رویکرد اقتصادی و موثر برای دستیابی به پایداری در سیستم تولید محصول، استفاده همزمان از کودهای آلی و مصنوعی است [40]. جذب و استفاده فسفر از کودهای طبیعی تقریباً تأثیر مشابه یا بهتری نسبت به کودهای مصنوعی دارد. کود مرغی منبعی غنی از مواد مغذی ماکرو (N, P, K) و میکرو (S, Fe) است و همچنین تأثیر بهتری بر سلامت خاک دارد. این ماده به عنوان یک ماده آلی برای خاک عمل می کند، زندگی بیولوژیکی خاک را بهبود می بخشد و ظرفیت نگهداری آب را افزایش می دهد [41]. میزان معدنی شدن در کود مرغی بالاتر از سایر کودهای طبیعی (گاو، خوک) است، بنابراین وقتی برای جذب گیاه به خاک اضافه می شود، مواد مغذی خود را به راحتی آزاد می کند [42]. شارپلی و اسمیت (1991) نشان دادند که عملکرد محصول به طور قابل توجهی با افزودن کود مرغی بهبود یافت زیرا حاوی مواد مغذی اساسی لازم برای رشد سالم محصول است. استفاده از کود مرغی باعث افزایش محتوای کربن، ظرفیت نگهداری آب، تجمع خاک و کاهش چگالی ظاهری می شود [44]. در دسترس بودن کود مرغی به گیاهان بیشتر و سریعتر از سایر کودهای طبیعی است [45]. استفاده از کود آلی مانند کود مرغی در افزایش تولید محصول مفید و ارزان بوده و همیشه در دسترس و سازگار با محیط زیست است. همچنین دارای اثر باقی مانده و توانایی بهبود ساختار خاک در مقایسه با کودهای شیمیایی است. این شامل N، P، و K و سایر عناصر ضروری است [46]. کاربرد کود مرغی نیتروژن خاک را بیش از 53% افزایش می دهد، در حالی که کاتیون های قابل تعویض نیز به طور قابل توجهی پس از کاربرد افزایش می یابند [47]. مطالعه انجام شده توسط پژوهشگران نشان داد که حاصلخیزی خاک را می توان با استفاده از سرگین مرغ از طریق افزایش پایه های تبادلی در خاک افزایش داد[48]. علاوه بر این، سایر مواد مغذی مانند نیتروژن و فسفر نیز افزایش مییابند. کود مرغ به دلیل محتوای بالای درشت مغذی ها در آن یکی از کودهای ارگانیک ارجح است [50،49]. از طرفی نتیجه توسط یاداو گزارش شده است که ماده آلی خاک با استفاده از کود شیمیایی کاهش یافت، اما با استفاده از انواع کود آلی افزایش یافت و با کاربرد ترکیبی بیشترین میزان را به خود اختصاص داد. ولز و همکاران نیز دریافتند در دسترس بودن عناصر غذایی اصلی گیاه مانند N، P، K و S نیز تحت تأثیر کشت ارگانیک قرار گرفت. در تمام موارد، در دسترس بودن مواد مغذی افزایش یافت و بیشترین میزان دسترسی نیتروژن، فسفر و گوگرد از کود مرغی و بیشترین قابلیت دسترسی پتاسیم از کود گاوی و به دنبال آن کود طیور بود. در تمامی موارد کمترین مقدار مربوط به کاربرد کود شیمیایی بود [52]. امروزه تولید سبزیجات با کیفیت بالا در کنار ارتقای سطح زندگی به یک هدف مطلوب تبدیل شده است. مطالعه اخیر روی بادمجان (Solanum melongena L.) نشان داده است که استفاده از کود آلی نیز می تواند کیفیت سبزیجات را بهبود بخشد [53]. از این رو، این فرضیه وجود دارد که کاربرد ترکیبی کودهای دامی با کودهای معدنی نیتروژن در اکوسیستمهای کشاورزی میتواند بهرهوری و کیفیت محصول را بهبود بخشد و آلودگی نیتروژن واکنشپذیر را نسبت به افزودن تنها کود معدنی N کاهش دهد.
اثر مثبت مصرف تلفیقی کودهای شیمیایی و آلی در رشد و عملکرد گیاه به دفعات گزارش شده است که به دلیل افزایش ذخیره عناصر غذایی خاک و تنوع عملکردی جمعیت میکروبی میباشد. زیرا، کودهای آلی به عنوان محل استقرار و تکثیر ریزجانداران مفید خاکزی عمل کرده و کلنیزاسیون میکروبی ریشه و ریزوسفر را تقویت میکند. چندین محقق اثر مفید استفاده ترکیبی از کودهای شیمیایی و آلی را برای کاهش کمبود بسیاری از عناصر ثانویه و ریز مغذی در مزارعی که به طور مداوم تنها کودهای N، P و K را برای چند سال دریافت میکردند، بدون هیچ گونه ریز مغذی یا کود آلی نشان دادهاند. یک آزمایش میدانی توسط چاند و همکاران [2006] به مدت هفت سال به طور مداوم برای ارزیابی تأثیر کاربردهای ترکیبی و تجمع باروری آلی و شیمیایی و جذب مواد مغذی در توالی کشت نعناع (Mentha arvensis) و خردل (Brassica juncea) انجام شد. نتایج نشان داد که تامین تلفیقی عناصر غذایی گیاهی از طریق FYM (کود دامی) و کود NPK به همراه کود سبز Sesbania نقش مهمی در حفظ حاصلخیزی خاک و بهرهوری محصول دارد. بر اساس ارزیابی شاخص های کیفیت خاک، دوتا و همکاران (2003) گزارش دادند که استفاده از کودهای آلی همراه با کودهای شیمیایی، در مقایسه با افزودن کودهای آلی به تنهایی، تأثیر مثبت بیشتری بر زیست توده میکروبی و در نتیجه سلامت خاک دارد. گزارش شده است که استفاده از کود آلی در ترکیب با کود شیمیایی باعث افزایش جذب نیتروژن، فسفر و پتاسیم در بافت برگ نیشکر در گیاه و محصول راتون در مقایسه با کود شیمیایی به تنهایی می شود [56]. استفنسون و همکاران (1990) و اولادتون (2002) گزارش کردند که کود مرغی حاوی مواد مغذی ماکرو و میکرو مانند N، P، K، S، Ca، Mg، Cu، Mn، Zn، Bo و Fe است. محققین همچنین دریافتند که کود مرغی باعث رشد و عملکرد بهتر گوجه فرنگی نسبت به کود NPK به تنهایی می شود [59]. آیولا و آدنیان (2006) نیز عملکرد بهتر ذرت، کاساوا و خربزه را تحت کود مرغی + کود NPK گزارش کردند. روند مشاهده شده کود NPK + کود مرغی > کود NPK > کود مرغی > بدون کود بود. می توان گفت که افزودن کود NPK به کود مرغی به دلیل افزایش عرضه مواد مغذی به معدنی شدن عناصر غذایی در کود مرغی کمک کرده و منجر به رشد و عملکرد بهتر می شود. این مطالعه با یافته های ماکیندِ و همکاران (2001) در یک راستا است که گزارش کردند رضایت بخش ترین روش افزایش عملکرد ذرت با ترکیب عاقلانه ضایعات آلی و کود معدنی بود. همچنین گزارش کردند که عملکرد بالا و پایدار محصول را میتوان با یک تیمار کود NPK عاقلانه و متعادل همراه با اصلاحات مواد آلی به دست آورد [63،63]. آیولا و آدنیان (2006) گزارش کردند که مواد مغذی کودهای معدنی استقرار محصولات را افزایش می دهند، در حالی که مواد مغذی کود آلی وقتی هر دو کود با هم ترکیب میشوند، عملکرد را افزایش می دهند. همچنین، آدنیان و اوجنی (2005) دریافتند که کاربرد تلفیقی کود مرغی و کود NPK باعث افزایش عملکرد ذرت در مقایسه با کود مرغی یا کاربرد کود به تنهایی میشود. در سوکوتو شمال نیجریه ، منابع مختلف کود آلی (کود گاوی، گوسفندی و مرغی) بر روی رشد و عملکرد بامیه بررسی شد. نتایج آنها نشان داد که کود مرغی در مقایسه با کود گاوی و گوسفندی باعث رشد و عملکرد بیشتر بامیه می شود. فگوالاوا و یاهایا اثرات کودهای گوسفندی، گاوی و مرغی و ترکیب آنها را بر رشد و عملکرد بامیه بررسی کردند، نتیجه آنها همچنین نشان داد که کود مرغی بالاترین عملکرد را دارد. همچنین در مالزی ، شش تیمار مختلف (بدون کود، کود NPK، کود مرغی، کود موش، کود بزی و کود خرگوش) بر روی رشد و عملکرد بامیه مورد بررسی قرار گرفت که بر اساس این مطالعه، مصرف کود مرغی باعث افزایش معنیدار رشد شد. و عملکرد بامیه را در مقایسه با سایر انواع کودهای آلی به ارمغان می آورد. به طور کلی مطالعات متعددی نشان داده است که مصرف تلفیقی کودهای شیمیایی با کودهای آلی مانند کود حیوانی به طور معنیداری محتوای کربن آلی خاک، نیتروژن کل و عناصر غذایی قابل جذب را افزایش داده [67،66] و ویژگیهای حاصلخیزی خاک را بهبود بخشیده است [68]. برای تولید پایدار، مصرف تلفیقی کودهای شیمیایی با آلی از نظر تامین متعادل عناصر غذایی [69] و عملکرد، بیشتر از مصرف کودهای آلی به تنهایی بوده است [70]. همچنین استفاده کودهای آلی با مقادیر مناسب کودهای شیمیایی اثر مثبت بیشتری بر زیتوده میکروبی و سلامت خاک داشته است[71].
نتیجه گیری
مدیریت کارآمد تغذیه گیاه باید هم افزایش و پایداری تولید کشاورزی را تضمین کند و هم از محیط زیست محافظت کند. کودهای شیمیایی، آلی یا میکروبی دارای مزایا و معایب از نظر تامین مواد مغذی، کیفیت خاک و رشد محصول هستند. توسعه یک سیستم مدیریت مواد مغذی مناسب که استفاده انواع کود را یکپارچه کند، ممکن است چالشی برای رسیدن به هدف کشاورزی پایدار باشد. به طور کلی، استفاده از مواد آلی + کود به عنوان موثرترین راه برای تولید مواد غذایی بیشتر، ایجاد SOM و افزایش پایداری سیستمهای کشت مشخص شد. مزایا بر اساس گونه های محصول و نوع کاربری زمین متفاوت است. با این حال هنوز تحقیقات زیادی مورد نیاز است.
معرفی محصول
شرکت کودپوش صحرا با بهره گیری از به روزترین دانش و فناوری توانسته است باکیفیت ترین کودها اعم از کودهای شیمیایی، آلی و مرغی را به بازار عرضه کند و رضایت مشتریان در سراسر کشور را به دست آورد.
لیست بخشی از محصولات کودپوش صحرا:
پلت مرغی
گرانول
پودری
مایع
منابع
1. Thong, P., Sahoo, U.K., Pebam, R., and Thangjam, U. 2019. Spatial and temporal dynamics of shifting cultivation in Manipur, Northeast India based on time-series satellite data. Remote Sensing Applications: Society and Environment. 14: 126-137.
2. Sanders, K.R., Beasley, J.S., Bush, E.W., and Conger, S.L. 2019. Fertilizer source and irrigation depth affect nutrient leaching during coleus container production. Journal of Environmental Horticulture. 37: 4. 113-119.
3. Liu, X.B., Zhang, X.Y., Wang, Y.X., Sui, Y.Y., Zhang, S.L., Herbert, S.J., and Ding, G. 2010. Soil degradation: a problem threatening the sustainable development of agriculture in Northeast China. Plant, Soil and Environment. 56: 2. 87-97.
4. Zhang, J.H., 2011. China’s success in increasing per capita food production. J. Exp. Bot. 62, 3707–3711.
5. Fan, M., Lal, R., Cao, J., Qiao, L., Su, Y., Jiang, R., Zhang, F., 2013. Plant-Based assessment of inherent soil productivity and contributions to China’s cereal crop yield increase since 1980. PLoS One 8 [9], e74617. doi:http://dx.doi.org/ 10.1371/journal.pone.0074617.
6. Tilman, D., 1998. The greening of the green revolution. Nature 396, 211–212.
7. Fan, M., Shen, J., Yuan, L., Jiang, R., Chen, X., Davies, W.J., Zhang, F., 2012. Improving crop productivity and resource use efficiency to ensure food security and environmental quality in China. J. Exp. Bot. 63, 13–24.
8. Chen, X., Cui, Z., Fan, M., Vitousek, P., Zhao, M., Ma, W., Wang, Z., Zhang, W., Yan, X., Yang, J., Deng, X., Gao, Q., Zhang, Q., Guo, S., Ren, J., Li, S., Ye, Y., Wang, Z., Huang, J., Tang, Q., Sun, Y., Peng, X., Zhang, J., He, M., Zhu, Y., Xue, J., Wang, G., Wu, L., An, N., Wu, L., Ma, L., Zhang, W., Zhang, F., 2014. Producing more grain with lower environmental costs. Nature 514, 486–489.
9. Rasmussen, P.E., Goulding, K.W.T., Brown, J.R., Grace, P.R., Janzen, H.H., Koerschens, M., 1998. Long-term agroecosystem experiments: assessing agricultural sustainability and global change. Science [Washington D.C.] 283, 893–896.
10. Misselbrook, T.H., Menzi, H., Cordovil, C., 2012. Preface – recycling of organic residues to agriculture: agronomic and environmental impacts. Agric. Ecosyst. Environ. 160, 1–2.
11. Rosegrant, M.W., Koo, J., Cenacchi, N., Ringler, C., Robertson, R., Fisher, M., Cox, C., Garrett, K., Perez, N.D., Sabbagh, P., 2014. Food Security in a World of Natural Resource Scarcity: The Role of Agricultural Technologies. Princeton Editorial Associates Inc., Scottsdale, Arizona.
12. Trewavas, A., 2001. Urban myths of organic farming. Nature 410, 409–410.
منابع
13. Seufert, V., Ramankutty, N., Foley, J.A., 2012. Comparing the yields of organic and conventional agriculture. Nature 485, 229–232.
14. Palm, C.A., Gachengo, C.N., Delve, R.J., Cadisch, G., Giller, K.E., 2001. Organic inputs for soil fertility management in tropical agroecosystems: application of an organic resource database. Agric. Ecosyst. Environ. 83, 27–42.
15. Morris, C., Winter, M., 1999. Integrated farming systems: the third way for European agriculture? Land Use Policy 16, 193–205.
16. Zhang, H., Xu, M., Zhang, F., 2009. Long-term effects of manure application on grain yield under different cropping systems and ecological conditions in China. J. Agric. Sci. 147, 31–42.
17. Diacono, M., Montemurro, F., 2010. Long-term effects of organic amendments on soil fertility. A review. Agron. Sustain. Dev. 30, 401–422.
18. Chivenge, P., Vanlauwe, B., Six, J., 2011. Does the combined application of organic and mineral nutrient sources influence maize productivity? A meta-analysis. Plant Soil 342, 1–30.
19. Zhang, F., Cui, Z., Chen, X., Ju, X., Shen, J., Chen, Q., Liu, X., Zhang, W., Mi, G., Fan, M., Jiang, R., 2012. Integrated nutrigent management for food security and environmental quality in China. In: Sparks, D.L. [Ed.], Advances in Agronomy, vol. 116. , pp. 1–40.
20. Liang, Q., Chen, H.Q., Gong, Y.S., Fan, M.S., Yang, H.F., Lal, R., Kuzyakov, Y., 2012. Effects of 15 years of manure and inorganic fertilizers on soil organic carbon fractions in a wheat-maize system in the North China Plain. Nutr. Cycle Agroecosyst. 92, 21–33.
21. Yan, Y., Tian, J., Fan, M., Zhang, F., Li, X., Christie, P., Chen, H., Lee, J., Kuzyakov, Y., Six, J., 2012. Soil organic carbon and total nitrogen in intensively managed arable soils. Agric. Ecosyst. Environ. 150, 102–110.
22. Chen JH. 2006. The combined use of chemical and organic fertilizers and/or biofertilizer for crop growth and soil fertility. Proceedings of International Workshop on Sustained Management of the Soil-Rhizosphere System for Efficient Crop Production and Fertilizer Use.
23. Ansari, R.A., and Mahmood, I. 2017. Optimization of organic and bio-organic fertilizers on soil properties and growth of pigeon pea. Scientia Horticulturae. 226: 1-9.
24. Emadodin, I., Reinsch, T., Rotter, A., Orlando-Bonaca, M., Taube, F., and Javidpour, J. 2020. A perspective on the potential of using marine organic fertilizers for the sustainable management of coastal ecosystem services. Environmental Sustainability. 3: 1. 105-115.
25. Faria, W.M., Figueiredo, C.C.D., Coser, T.R., Vale, A.T., and Schneider, B.G. 2018. Is sewage sludge biochar capable of replacing inorganic fertilizers for corn production? Evidence from a two-year field experiment. Archives of Agronomy and Soil Science. 64: 4. 505-519.
26. Bargaz, A., Lyamlouli, K., Chtouki, M., Zeroual, Y., and Dhiba, D. 2018. Soil microbial resources for improving fertilizers efficiency in an integrated plant nutrient management system. Frontiers in Microbiology. 9: 1606. doi: 10.3389/ fmicb.2018.01606.
27. Islam, M.M., Karim, A.J.M.S., Jahiruddin, M., Majid, N.M., Miah, M.G., Ahmed, M.M. and Hakim, M.A. 2011. Effects of organic manure and chemical fertilizers on crops in the radish stem amaranth-Indian spinach cropping pattern in homestead area. Australian Journal of Crop Science, 5, 1370-1378.
28.Tefera, D.A., Bijman, J., Slingerland, M., van der Velde, G., and Omta, O. 2020. Quality improvement in African food supply chains: Determinants of farmer performance. The European Journal of Development Research. 32: 1. 152-175.
29.Gouda, S., Kerry, R.G., Das, G., Paramithiotis, S., Shin, H.S., and Patra, J.K. 2018. Revitalization of plant growth promoting rhizobacteria for sustainable development in agriculture. Microbiological Research. 206: 131-140.
30. Liu, X., Zhao, C., and Song, W. 2017. Review of the evolution of cultivated land protection policies in the period following China’s reform and liberalization. Land Use Policy. 67: 660-669.
31. Thong, P., Sahoo, U.K., Pebam, R., and Thangjam, U. 2019. Spatial and temporal dynamics of shifting cultivation in Manipur, Northeast India based on time-series satellite data. Remote Sensing Applications: Society and Environment. 14: 126-137.
32. Sanders, K.R., Beasley, J.S., Bush, E.W., and Conger, S.L. 2019. Fertilizer source and irrigation depth affect nutrient leaching during coleus container production. Journal of Environmental Horticulture. 37: 4. 113-119.
33. Liu, X.B., Zhang, X.Y., Wang, Y.X., Sui, Y.Y., Zhang, S.L., Herbert, S.J., and Ding, G. 2010. Soil degradation: a problem threatening the sustainable development of agriculture in Northeast China. Plant, Soil and Environment. 56: 2. 87-97.
34. Sanwal S.K., Laxminarayana K., Yadav R.K., Rai N., Yadav D.S., Bhuyan M. 2007. Effect of organic manures on soil fertility, growth, physiology, yield and quality of turmeric. Indian Journal of Horticulture 64[4]: 444–449.
35. Miah, M.M.U. 1994. Prospects and Problems of organic farming in Bangladesh. Paper presented at the workshop on integrated nutrient management for sustainable agriculture held at SRDI, Dhaka. 26-28.
36. Singh, G.B. and Yadav, D.V. 1992. Integrated plant nutrition system in sugarcane. Fertilizer News 37: 15-22.
37. Adegbidi HG, Briggs RD, White EH, Abrahamson LP, Volk TA. 2003. Effect of organic amendments and slow-release nitrogen fertilizer on willow stem biomass production and soil chemical characteristics. Biomass Bioenergy. 25[4]:389_398.
38. Naeem, M., F. Khan, and W. Ahmad. 2009. Effect of farmyard manure, mineral fertilizer and mung bean residues on some microbiological properties of eroded soil is district Swat. Soil Environ. 28[2]: 162-169.
39. Paul, G.C, M.A. Mannan. 2006. Integrated nutrient management in sugarcane to enhance sugar productivity. In: Proceedings, International symposium on technologies to improve sugar productivity in developing countries, Gullin. 108-121.
40. Gosh PK, Ramesh KK, Bandyopadhyay AK, Tripathi, KM Hati, et al., [2004] Comparative effectiveness of cattle manure, poultry manure. Phosphor compost and fertilizer- NPK on three cropping systems in vertical of semi-arid tropics. Bioresour Technol 95[1]: 85-93.
41. Deksissa, T., I. Short, and J. Allen. 2008. Effect of soil amendment with compost on growth and water use efficiency of Amaranth. In: Proceedings of the UCOWR/NIWR annual conference: International water resources: challenges for the 21st century and water resources education, July 22-24, Durham, NC.
42. Brady, C. and R.R Weils. 1999. Nature and properties of soil twelfth edition, Prentice Hall, New Delhi. Pp. 74–114.
43. Sharpley, A.N., and Smith, S.J. 1991. Nitrogen and phosphorus forms in soil receiving manure. Soil Science. 159: 253-258.
44. Egerszegi, E. 1990. Effect of sewage sludge and compost applied to the soil on some physical and chemical properties. J. Environ. Qual. 15:122-127.
45. Garg, S., and G.S. Bahla. 2008. Phosphorus availability to maize as influenced by organic manures and fertilizer P associated phosphatase activity in soils. Biores. Technol. 99[13]: 5773-5777.
46. W. Farhad, M. F. Saleem, M. A. Cheema, and H. M. Hammad, “Effect of poultry manure levels on the productivity of spring maize [Zea mays L.],” Journal of Animal and Plant Sciences, vol. 19, no. 3, pp. 122–125, 2009.
47. S. A Boateng, J. Zickermann, and M. Kornaharens, “Effect of poultry manure on growth and yield of maize,” West Africa Journal of Applied Ecology, vol. 9, no. 1, pp. 1–11, 2006.
48. Dikinya, O. and N. Mufwanzala, 2010. Chicken manureenhanced soil fertility and productivity: Effects of application rates. J. Soil Sc. Environ. Manage., 1: 46-54.
49. Warman, P.R., 1986. The effect of fertilizer, chicken manure and dairy manure on Timothy yield, tissue composition and soil fertility. Agric. Wastes, 18: 289-298. DOI: 10.1016/0141-4607[86]90074-0.
50. Duncan, J., 2005. Composting chicken manure. WSU Cooperative Extension, King County Master Gardener and Cooperative Extension Livestock Advisor.
51. Yadav, A.C., Sharma, S.K. and Batra, B.R. 2002. Effect of sodic water, FYM and Gypsum on the soil, growth and yield of brinjal. Ann. Agric. Biol. Res., 7[1]: 73-77.
52. Wells, A.T., Chan, K.Y. and Cornish, P.S. 2000. Comparison of conventional and alternative vegetable farming system on the properties of a yellow earth in New South Wales. Agric. Eco. Environ., 80 [1/2]: 962-966.
53. Yuan, Q.; Feng, B.; Zhong, Y.H.; Wang, J.; Xu, X.J.; Ma, H.B. Partial replacement of chemical fertilizer with organic fertilizer: Effects on eggplant yield, quality and soil fertility. Chin. Agric. Sci. Bull. 2021, 37, 59–63. [In Chinese]
54. Chand, S., Anwar, M. & Patra, D.D. 2006. Influence of long-term application of organic and inorganic fertilizer to build up soil fertility and nutrient uptake in mint-mustard cropping sequence. Communications in Soil Science and Plant Analysis, 37: 63-76.
55. Dutta, S., Pal, R., Chakeraborty, A. & Chakrabarti, K. 2003. Influence of integrated plant nutrient supply system on soil quality restoration in a red and laterite soil. Archives of Agronomy and Soil Science, 49: 631-637.
56. Bokhtiar, S.M. & Sakurai, K. 2005. Effects of organic manure and chemical fertilizer on soil fertility and productivity of plant and ratoon crops of sugarcane. Archives of Agronomy and Soil Science, 51: 325-334.
57. Stephenson, A. H., T. A. McCaskey and B. G. Ruffin. 1990. A survey of broiler
litter composition and potential value as a nutrient resource. Biological Wastes 34: 1-9.
58. Oladotun, A. O. 2002. Managing manure as a fertilizer; Saskatchewani, Agriculture, Food and Rural Revitalization. 5 pp.
59. Agele, S. O. 2001. Growth and yield of tomato grown on degraded soil amended with organic wastes. Proceedings of the 35th Conference of the Agricultural Society of Nigeria. Sept. 16-21. University of Agric. Abeokuta, Nigeria. pp. 151-154.
60. Ayoola, O. T. and O. N. Adeniyan. 2006. Influence of poultry manure and NPK fertilizer on yield and yield components of crops under different cropping systems in south west Nigeria. African Journal of Biotechnology 5 [15]: 1386-1392.
61. Makinde, E. A., A. A. Agboola and F. I. Oluwatoyinbo. 2001. The effects of organic and inorganic fertilizers on the growth and yield of maize in a maize/melon intercrop. Moor Journal of Agricultural Research 2: 15-20.
62. Qian, P. and J. J. Schoenau. 2002. Availability of nitrogen in solid manure amended with different C : N ratios. Canadian Journal of Soil Science 82: 219-225.
63. Okwugwu, M. T. and M. E. Alleh. 2003. The effect of organic and inorganic manures on the physico-chemical properties of the soil and yield of okra in Ekpoma, humid tropical rainforest of Nigeria. Proceedings 28th Annual Conference of Soil Science Society of Nigeria, November 3rd-7th, Umudike, Nigeria. Abstract p. 26.
64. Adeniyan, O. N. and S. O. Ojeniyi. 2005. Effect of poultry manure, NPK 15-15-15 and combination of their reduced levels on maize growth and soil chemical properties. Nigerian Journal of Soil Science 15:34-41.
65. Fagwalawa, L. D. & Yahaya, S. M. Effect organic manure on the growth and yield of okra. Imperial J. Interdiscipl. Res. 2[3], 130–133
[2016].
66. Zuoping, Z., Sha, Y., Fen, L., Puhui, J., Xiaoying, W., and Yan’an, T. 2014. Effects of chemical fertilizer combined with organic manure on Fuji apple quality, yield and soil fertility in apple orchard on the Loess Plateau of China. International Journal of Agricultural and Biological Engineering. 7: 2. 45-55.
67. Redda, A., and Kebede, F. 2017. Effects of integrated use of organic and inorganic fertilizers on soil properties performance, using rice [Oryza sativa L.] as an indicator crop in tselemti district of north-western Tigray, Ethiopia. International Research Journal of Agricultural Science and Technology. 1: 6-14.
68. Mahmood, F., Khan, I., Ashraf, U., Shahzad, T., Hussain, S., Shahid, M., Abid, M., and Ullah, S. 2017. Effect of organic and inorganic manures on maize and their residual impact on soil physic-chemical properties. Journal of Soil Science and Plant Nutrition. 17: 1. 22-32.
69. Wapa, J.M., Kwari, J.D., and Ibrahim, S.A. 2014. Effects of combining chemical fertilizer and three different sources of organic manure on the growth and yield of maize in Sub-Sahelian Savanna, Nigeria. Journal of Agriculture and Environ-mental Sciences. 2: 299-314.
70. Efthimiadou, A., Bilalis, D., Karkanis, A., and Williams, B.F. 2010. Combined organic/inorganic fertilization enhances soil quality and increased yield, photosynthesis and sustainability of sweet maize crop. Australian Journal of Crop Science. 4: 722-729.
71. Salehi, A., Fallah, S., and Sourki, A. 2017. Organic and inorganic fertilizer effect on soil CO2 flux, microbial biomass, and growth of Nigella sativa L. International Agrophysics, 31: 103-116.